حشره شناسی پزشکی

باسمه تعالی

حشره شناسی پزشکی          

Psychodidae

خانواده Psychodidae در زیر راسته Nematocera از راسته دوبالان قرار دارد.

سه جنس مهم این گونه عبارتند از:

• Phlebotomus spp)     (دنیا قدیم
• Sergentomyia spp      (دنیا قدیم)
• Lutzomyia spp    (دنیا جدید:قاره امریکا)

سیکل زندگی :

دارای دگردیسی کامل(یعنی بعد تخم 4 مرحله لاروی، شفیرگی و حشره بالغ)

تخم گذاری در مکان ها مرطوب و تاریک نظیر لانه جوندگان ،موریانه و نخاله ها و زباله ها ساختمانی

مورفولوژی:

نام عمومی این خانواده پشه خاکی بوده (پرواز طولانی مدت ندارند) و رنگ بدنشان زرد و خاکی  است و بدن پوشیده از مو دارند. تخمشان دارای نقوش موزاییک مانند بوده و لاروشان  کرمی شکل که دارای زوائد دم مانند در انتها بدن  ، مو ها کبریتی شکل بر روی بدن (matchstick hair)میباشد. شفیره ان ها دارای پوسته لاروی در انتها بوده و به صورت عمودی در طبیعت دیده میشود و فاقد تحرک و تغذیه میباشد.  

اعضا این خانواده جز کوچکترین دوبالان هستند (  پشه معمولی) و انتها بال ها نوک تیز بوده  و در حالت خونخواری بال ها را جمع نمیکنند (به صورت عدد 7یا8).این پشه همچنین دارای پاها بلند و چشم ها مرکب کاملا مشخص میباشد.

اهمیت پزشکی:

مساله گزش این پشه ها به خاطر ترشح بزاق و ایجاد واکنش ها تحریکی به ویژه در مناطق کویری به علت غلظت بالا بزاق و ایجاد بیماری سیستمیک "هارارا" حائز اهمیت میباشد.

ضمنا این پشه در انتقال بیماری ها باکتریال ، ویروسی(تب پاپاتاسی) و لشمانیاسیز مشارکت دارد.

تنها بیماری باکتریال که توسط این پشه منتقل میشود، Bartenollosis(oroya fever,carrion disease)بوده که عامل ان Bartonella bacilliformis و ناقلش Lutzomyia میباشد(بنابراین پراکنش این بیماری در قاره امریکا یافت میشود.).این بیماری سبب مشکل در مفاصل شده که مادام العمر است.

تب پاپاتاسی:

 36سروتایپ ان ایجاد بیماری میکنند. دو سروتایپ Sicilian  و naples دارای پراکنش جهانی بوده و بیماری ناشی از ان ها خود محدود شونده میباشد. خطرناکترین سویه این بیماری Toscanaبوده که وارد سیستم اعصاب مرکزی شده و سبب مننژیت و آنسفالیت میشود. سویه دیگری بنام massiliaنیز وجود دارد که هنوز پاتوژنیسیته ان معلوم نیست. در ایران سویه ها سیسیلین ، ناپل، داشلی(dashli)،i47،اصفهان و کریم اباد یافت میشود.این بیماری در ایران در تهران،خوزستان، ورامین ، اصفهان و...گزارش شده است. علائم ان تب ،سردرد ،تهوع ،استفراغ و ترس از نور میباشد.ناقل این بیماری Phlebotomus papatasi میباشد.

لشمانیاسیز:

نکات باقی مانده:

1.فرم CL یا جلدی

L.mexicana complex در قاره امریکا وجود داشته و  ناقل ان Lutzomyia میباشد

DCL فرمی از CL در افریقا است. این انگل تمایل دارد از طریق سیستم لنفاوی بخش شده و در قسمت ها مختلف بدن ندول ها پر از انگل ایجاد کند. این فرم نسبت به درمان مقاوم بوده و فرد تا اخر عمر با این بیماری دست و پنجه نرم میکند.

2.فرم VL یا احشایی:

L. chagasi در قاره امریکا وجود داشته و  ناقل ان Lutzomyia میباشد. L.archibaldiنیز در افریقا بوده و توسط P.pedifer منتقل میشود. L.donovaniنیز در هند بوده و توسط P.argentypes منتقل میشود. و در اخر  L.infantum در ایران بوده و توسط P.major منتقل میشود.

در مورد vl ممکن است تظاهرات جلدی ایجاد شود که در این صورت به ان PKDLگفته میشود.

3.MCL

این بیماری در قاره امریکا بویژه برزیل وجود داشته و ناقال ان لوتزومیا میباشد.مرگ و میر ناشی از این فرم اندک بوده(2تا5 درصد)وناشی از عفونت ثانویه میباشد.

اپیدمیولوژی:

این بیماری در 98 کشور جهان به صورت اندمیک و در هر پنج قاره جهان وجود دارد.90درصد نوع جلدی در کشور ها ایران ، عربستان سوریه ، افغانستان و برزیل وجود دارد. سالانه 59 هزار مرگ ناشی از نوع احشایی به خصوص در کشور ها بنگلادش ، برزیل، هند و سودان گزارش میشود.

لشمانیاسیز در ایران :

لشمانیاسیز جز بیماری ها قدیمی در ایران بوده و در منابع گذشته به نام ها زخم خرما، دکمه بغدادی ذکر شده است. سالانه 20هزار نفر در ایران به این بیماری مبتلا شده که 100تا 300عدد ان مربوط به فرم احشایی میباشد.

1.فرم جلدی در ایران دارای دو فرم شهری(ACL,UCL) و روستایی(ZCL,RCL) میباشد.

الف.فرم شهری،سالک،زخم خشک

این بیماری در اغلب شهر ها بزرگ نظیر تهران ، اصفهان شیراز وجود دارد. عامل ان در ایران L.tropica و ناقل ان P.sergenti میباشد. دوره کمون این بیماری 5الی 6ماه بوده و بیماری تا یکسال حتی بدون درمان بهبود می یابد.

علائم بالینی: در مجل گزش یک زخم کورک مانند ایجاد میشود که تفاوتش با کورک این است که فاقد درد است. بعد از گذشت مدتی شروع به رشد و بزرگ شدن میکند و ملتهب شده و چسبندگی ان به بافت ها زیر بیشتر میشود. سپس زخم از مرکز باز شده و سروزیته ان کم میشود.در نهایت زخم به صورت اسکار دارای حاشیه ها بر امده  و فرو رفته پس از یکسال بهبود می یابد.

در صورت درمان این بیماری سریع تر بهبود یافته و اسکار ان کمرنگ تر میشود.همچنین درمان در کنترل این بیماری از ان جهت که مخزن این بیماری انسان میباشد،حائز اهمیت است.

ب.فرم روستایی،نیم سالک ،زخم مرطوب

این بیماری دارای مخزن حیوانی بوده ومدت ان نسبت به نوع قبل کوتاه تر(5،6ماه) میباشد. این بیماری در ایران در 17 استان کشور بوده ولی کانون ها ان شمال شرق، اصفهان ،خوزستان و سیستان و بلوچستان میباشد.عامل ان L. majorو ناقل ان P.papatasiمیباشد. گونه ها پشه خاکی نیز که این عامل را بین جوندگان منتقل میکنندعبارتند از: P. andrejevi ,P. caucasicus,  P. ansarii                 P .mongolensis,

2.فرم احشایی

این بیماری در ایران در تمام استان کشور بوده ولی کانون ها ان اردبیل ، اذربایجان شرقی ، فارس و بوشهر میباشد.در ایران عامل این بیماری L.infantum و ناقلان احتمالی ان P. alexandri ,P. perfilievi ,P. kandelakii , P. keshishiani , P. major میباشد.

Simulidae

خانواده Simulidae در زیر راسته Nematocera از راسته دوبالان قرار دارد. نام عمومی ان مگس سیاه (Black flies)بوده و تنها جنس که از نظر پزشکی اهمیت دارد Simulium است. این مگس دارای دگردیسی کامل و تنها گونه اسنت که در ابها جاری تخمگذاری میکند.

مورفولوژی:

این مگس تیره ، گوژپشت ، دارای پاها قوی و بال غشایی است. لارو ان دارای برس ها سری و در انتها متورم بوده و به اجسام داخل اب چسبیده و غوطه ور میباشد.

اهمیت پزشکی:

از نظر رفتاری فقط جنس ماده خونخواری کرده و علاوه بر بو ، بینایی در جذب ان به اجسام تیره تاثیر دارد.(از این ویژگی میتوان علیه خودش استفاده کرد!)

مسئله گزش این مگس ها در کشور ها دارای صنعت توریستی و کشاورزی به علت خروج دسته جمعی مگس ها از مراحل رشد و حمله به انسان ها حائز اهمیت است.

علاوه بر این این مگس در انتقال بیماری کوری رودخانه که عامل انOnchocerca volvulusاز فیلر ها بوده ،تاثیر دارد.95درصد موارد این بیماری در امریکا و بقیه در یمن ، عربستان افریقا ،سودان گزارش شده است. مردم در مناطق رودخانه ای و سیلاب ها فصلی بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.این بیماری با تلاش ها whoدر category3 قرار گرفته است.(برنامه ocp)

سیکل زندگی این انگل شبیه بقیه نماتودها بوده و در بدن مگس تقسیم نمیشود. این انگل پس از ورود به دستگاه گوارش به ماهیچه ها پروازی و سپس به قطعات دهانی میرود.( انگل وارد غدد بزاقی نمیشود)

مگس Simulium فاقد قطعات دهانی عمیق بوده و هنگام خونخواری حوضچه خونی ایجاد کرده و از این طریق انگل وارد بدن شده به نواحی زیر جلدی رفته و ندول هایی تشکیل میدهد. سپس انگل بلوغ می یابد  و جفت گیری کرده و هزاران میکروفیلر دیگر آزاد شده و این سیکل ادامه می یابد. به علت واکنش ها تحریکی ،خارش شدید و مرگ و میر فیلر ها در زیر جلد رنگدانه ها اسیب دیده و پوست حالت پوست پلنگی( leopard)به خود میگیرد.

در مورد مسئله نابینایی در

 گذشته تصور میشد که نابینایی در اثر فعالیت مکانیکی میکرو فیلر ها ایجاد میشود. اما اخیرا طی برنامه OCP داروی نماتود کش ivermectine به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفت. انتظار بر این بود که نابینایی کاهش یابد اما اینگونه نشد.

علت نابینایی در این افراد تجمع نوتروفیل ها بر روی قرنیه بود و با توجه به پاسخ نوتروفیل ها به عوامل داخل سلولی نه کرم ها در یافتند باکتری بنامwolbacia pipientis  بطور همزیست با این نماتود زندگی کرده و وارد بدن انسان شده و عامل کوری است.بنابر این توصیه میشود مقدم بر دارو ivermectine از انتی بیوتک ها استفاده شود.

Glossinidae

خانواده Glossinidae در زیر راسته Cyclorahphaاز راسته دوبالان قرار دارد. تنها جنس مهم ان از نظر پزشکی میباشد.

مورفولوژی:

از نظر شکل شبیه مگس خانگی است. در این مگس یک خرطوم بلند، سلول بسته ساطوری شکل در وسط بال و زائده arista که در یک طرف زوائد پر مانند دارد، مشاهده میشود.

در این مگس ها هم جنس نر وهم ماده خونخواری میکنند. این مگس تسه تسه زنده زا یا لارو گذار هستند و لارو ان در رحم از غدد شیری تغذیه میکند. شفیره این مگس در خاک قرار میگیرد.

اهمیت پزشکی:

علاوه بر گزش این مگس ها در انتقال بیماری تریپانوزوم افریقایی (خواب) که عامل ان T.brucei میباشد ، نقش دارد. این بیماری دارای دو گونه T.b.rhodesiense در شرق و جنوب افریقا و T.b.gambiense در غرب و مرکز افریقا است. این بیماری در ابتدا با علائم همولیمفاتیک نظیر تب ،بزرگی غدد لنفاوی،سردرد و کم خونی همراه است، سپس انگل وارد اعصاب مرکزی شده و سبب اختلال در تعادل حرکتی ، رفتاری و در نهایت مرگ و کما میشود.

درمان:

برای نوع گامبینس از دارو ها pentamidin در مراحل اولیه ، eflornithineو برای نوع رودزینس از دارو suramine و برای هر دو انها از melarsopole استفاده میشود.

Muscidae

خانواده Muscidae در زیر راسته Cyclorahpha از راسته دوبالان قرار دارد. بیشتر اعضای این خانواده در انتقال مکانیکی بیماری ها نقش دارند.

Muscadomestica ،مگس خانگی

این مگس خاکستری رنگ و دارای 4 نوار تیره در پشت بوده و رگبال چهارم با یک شکستگی به رگبال سوم میرسد.این مگس دارای دگردیسی کامل بوده و لارو ان (maggot)دارای یک سر باریک و قطعات دهانی فرو رفته و یک زوج اسپیراکل شبیه چشم در انتها میباشد.

اهمیت پزشکی:

فرم غذا خوردن(vomiting برای حل مواد غذایی و بعد مکیدن مواد غذایی)،مو ها سطح بدن و دفع مدفوع در این مگس در انتقال مکانیکی بیماری حائز اهمیت است. تا کنون 100نوع پاتوژن از مگس خانگی جدا شده است که 65 نوع ان بیماری زا میباشند. بیماری تراخم به طور اختصاصی (85درصد موارد) توسط این مگس منتقل میشود.

گونه بعدی این خانواده Stomoxys calcitrans یا مگس اصطبل میباشد و این مگس تنها گونه از این خانواده که خونخواری میکند است.این مگس دارای پراکنش جهانی بوده و از نظر خرطوم با مگس خانگی و نیش دردناک تفاوت دارد.

Fannidae

خانواده Fannidaeدر زیر راسته Cyclorahpha از راسته دوبالان قرار دارد.دو گونه مهم این خانواده از نظر پزشکی عبارتند از: Fannia canicularisو Fannia scalaris

این مگس ها دارای aristaلخت بوده و میتوانند همون پاتوژن ها مگس خانگی با نقش کمتری منتقل کنند.این مگس ها در ایجاد میاز اوروجنیتال (الودگی بافت مرده یا زنده به لارو) نقش دارند.